In 1932 vond de allereerste Boekenbeurs plaats in de Antwerpse Stadsfeestzaal, onder impuls van het boekenvak. Dit eenmalige evenement was bedoeld om de boekenverkoop bij het grote publiek te stimuleren en besloeg 2500m². Door het onverwacht grote succes besloot de Belgische boekenindustrie meteen om er een jaarlijks terugkerend evenement van te maken.
Dat jaar werd in Nederland namelijk de Boekenweek voor het eerst georganiseerd om het Nederlandstalige boek te promoten. Daarop besloot het Belgische boekenvak om een beurs van Vlaamse en Nederlandse boeken te organiseren om in België hetzelfde te doen.
Wie goed kan tellen heeft al uitgerekend dat het ontstaan van de Boekenbeurs geen 80, maar 84 jaar geleden is. Toch vieren we in 2016 de 80e editie aangezien de beurs vier keer niet heeft kunnen plaatsvinden, voornamelijk omwille van de Tweede Wereldoorlog. Van 1940 tot 1942 vond de Boekenbeurs plaats in de Marmeren Zaal in de Antwerpse dierentuin omdat de Stadsfeestzaal gebruikt werd voor rantsoenering. In 1942 veroorzaakte een foto van Hitler problemen: enkele standhouders hadden een grote foto van Hitler opgehangen in het midden van de beursvloer en zo ontstond er ruzie. Omwille van de problemen in 1942, de papierschaarste en omdat de import vanuit Nederland spaak liep, sloeg men 1943 en 1944 over.
De twee volgende jaren was de Boekenbeurs weer terug, weliswaar op kleinere schaal omdat de heropbouw na de bevrijding belangrijker was. Vanaf 1947 werd de beurs opnieuw jaarlijks georganiseerd in de Stadsfeestzaal, behalve in 1948 en 1960 omwille van plaatsgebrek. Elk jaar steeg het aantal bezoekers geleidelijk aan, waardoor de organisatie in 1971 besloot om naar een grotere locatie buiten het stadscentrum te verhuizen: het gloednieuwe Bouwcentrum dat we nu kennen als Antwerp Expo. Een enorme sprong in het bezoekersaantal was de beloning: dat jaar telde men maar liefst 85.000 bezoekers.
Dit jaar kwamen de eerste drie dagen alleen al 40.000 bezoekers. Afgelopen zondag 6 november meldde zich nietsvermoedend de 80.000ste bezoeker aan de ingang. De prijsvogel uit Hofstade komt al twintig jaar naar de Boekenbeurs. Deze keer kreeg hij een feestelijk ontvangst van André Vandorpe, directeur van Boek.be (de organisator van de Boekenbeurs, nvdr), inclusief cava, cake, een bos bloemen en een gesponsorde reischeque van 500 euro. Tegen sluitingstijd op 11 november hoopt de organisatie opnieuw aan 160.000 bezoekers te geraken, of liefst nog meer. En ook qua oppervlakte is de beurs enorm toegenomen: nu wordt 20.000 m² ingenomen door de diverse standhouders, acht keer meer dan de oppervlakte van de allereerste editie.
Blijft de Boekenbeurs in Antwerpen?
Sinds de allereerste editie van de Boekenbeurs heeft deze altijd plaatsgevonden in Antwerpen. In 1932 was dat een logische keuze aangezien de beurs er kwam door de Nederlandse Boekenweek en steunde op de Nederlandse import. De verhuis van het stadscentrum naar Antwerp Expo kwam er onder groot protest, maar de recordopkomst maakte duidelijk dat het een goede keuze was. Ondertussen is dat echter niet meer het geval en krijgt de locatie steeds meer kritiek: het Bouwcentrum is verouderd, er zijn parkeerproblemen en Antwerpen in het algemeen kreunt onder de verkeersellende.
Volgens Greet Spaepen, pers- en communicatieverantwoordelijke van Boek.be, wordt de locatie van de Boekenbeurs daarom elk jaar opnieuw bekeken. De organisatie dacht al aan Gent, Brussel, het Sportpaleis, de Ethias Arena, … en dat allemaal ongeacht de stad. “Elk jaar na de Boekenbeurs vragen we aan de leden wat zij van de beurs vonden en of ze de locatie willen behouden. Tot nu toe willen ze allemaal in Antwerp Expo blijven.” Het stadsbestuur van Antwerpen is slechts beperkt betrokken in de organisatie, vertelt mevrouw Spaepen erbij. “Zij doen de promotie in de stad met signalisatie en vlaggen.”
Verandering
80 jaar geleden waren er slechts enkele bedrijven uit het boekenvak aanwezig op de Boekenbeurs, met voornamelijk volwassen literatuur. Ondertussen zijn er ongeveer evenveel boeken voor volwassenen als kinderen te koop en mag het aandeel van stripboeken en kookboeken ook niet onderschat worden. Lezingen, signeersessies en tentoonstellingen zijn er wel al vanaf het begin bij. In 1932 was er op de beursvloer al plaats voor een voordrachtzaal waar schrijvers kwamen spreken en voorlezen. Daarnaast waren er ook gaanderijen voorzien waar bezoekers langs de verschillende standen konden wandelen en tentoonstellingen bekijken.
Vanuit de organisatie zijn er nooit specifieke stappen gezet in deze evolutie. Standhouders beslissen namelijk helemaal zelf wat zij op hun stand willen aanbieden en hoe. “De Boekenbeurs is een weerspiegeling van de markt”, verklaart Greet Spaepen. In de jaren ’30 werden er voornamelijk volwassen boeken gedrukt en verkocht, daarmee dat deze toen erg aanwezig waren. “Naarmate dat er meer kinderboeken gedrukt werden, kwamen die op de Boekenbeurs ook meer en meer in beeld.” Datzelfde geldt ook voor stripboeken en kookboeken: hoe populairder ze werden bij de Belgische boekenhandels, uitgeverijen en importeurs, hoe meer ze op de Boekenbeurs in beeld kwamen.
Toekomst
De Boekenbeurs is in 2016 dus aan zijn 80e editie toe en wil blijven vernieuwen. Greet Spaepen zelf ziet vooral nog mogelijkheden voor het e-boek. Onderzoek toont aan dat digitaal lezen stagneert in de heel wereld en in Groot-Brittannië en de Verenigde Staten zelfs voor het eerst aan het dalen is. Toch kennen e-boeken nog een ruime afzetmarkt. “In Vlaanderen zijn het vooral de educatieve uitgeverijen die met e-boeken experimenteren,” zegt Spaepen. Deze interactieve verhalen waarbij kinderen spelenderwijs leren, gaan verder dan het boek en worden doorgetrokken in spelletjes, filmpjes en andere applicaties. Het e-paviljoen dat een aantal jaren deel uitmaakte van de Boekenbeurs, was dit jaar niet langer nodig omdat de standhouders zelf al e-boeken naar voren brengen in hun standen. Maar enkel de Tolino e-reader was vertegenwoordigd op de Boekenbeurs dit jaar (goed verstopt op de stand van de Standaard Boekhandel in hal 4). Hier is dus zeker nog ruimte voor ontwikkeling.
Verder worden er ook steeds verder dan de pure boekenverkoop gekeken. Boek.be werkt samen met de standhouders elk jaar een concept uit en zoekt daarbij interessante activiteiten en workshops. Sinds een tiental jaren hoort daar ook steeds meer theater en film bij, bijvoorbeeld. Ook dat zal in de toekomst waarschijnlijk nog een grotere rol gaan spelen. Omdat Boek.be de standhouders vrij laat bij het invullen van hun standen, zal de Boekenbeurs blijven mee evolueren met de markt. Wat het grote publiek het liefste leest, zal het meest vertegenwoordigd blijven op de beurs. Want dat is natuurlijk de grootste aantrekkingskracht van de Boekenbeurs, zoals ook Greet Spaepen bevestigt. “Dit is het grootste aanbod van boeken in het land.”
Is dat niet waarom we allemaal naar de Boekenbeurs blijven gaan? (lok)
