Een delegatie van een Frans infanteriebataljon kwam naar het oude kerkhof van Hasselt om hulde te brengen aan Frans Massy. Deze Hasseltse kapper leverde via een spionagenetwerk vitale informatie aan waardoor de Franse legereenheid een strategische heuvel in de Elzas kon veroveren tijdens de Eerste Wereldoorlog.
De Franse legereenheid had voor één van hun grote militaire successen uit WOI hulp gekregen van ‘spion X’. Er stond echter geen naam vermeld in hun geschiedenisboek. Via een toevallig bezoek van Belgische militairen aan die eenheid in de Elzas, eind 2017, vielen er echter historische puzzelstukken in elkaar, met een link naar Hasselt. Dank zij opzoekingen van documentatiecentrum de graef Hasselt-Kuringen kon het bataljon eindelijk een gezicht plakken op de spion die hen doorslaggevende informatie bezorgde.
Frans Massy had een kapperszaak ongeveer ter hoogte van de gelijknamige straat in de Hasseltse stationsbuurt. Net zoals overal gingen ook in zijn kappersstoel nieuwtjes rond, zeker omdat Frans een vlotte babbelaar was. Alleen gaf hij interessante opmerkingen door via ‘The Cereal Company’, een spionagenetwerk dat brieven via Nederland naar Engeland smokkelde.
Op een dag toonde een Duitse soldaat aan Frans een postkaart van zijn geboortedorp in de Elzas. Op de kaart stond niet alleen het dorp afgebeeld, maar er waren ook aanduidingen van de posities van Duitse kanonnen. Een Franse legereenheid leverde intussen al bijna een jaar hevig strijd om hetzelfde dorp en de nabijgelegen Hartmannswillerkopf, een bergtop die een strategisch overzicht bood over het slagveld. De informatie uit Hasselt zorgde direct voor een tussentijds Frans succes in de gevechten die voortduurden tot vlak voor Wapenstilstand. De Franse eenheid kreeg trouwens de bijnaam ‘les diables rouges’ tijdens deze verbeten strijd met uiteindelijk naar schatting 30.000 doden.
Naar het najaar van 2017 dan, het ogenblik dat Hasselaar Kris Leenaers, zelf militair, deel uitmaakte van een delegatie die de Franse legereenheid bezocht. Kris is al jaren gepassioneerd door de geschiedenis van Kuringen en Hasselt. Sinds enkele jaren zet hij zich in voor erfgoedprojecten rond de Eerste Wereldoorlog.
“In onze gesprekken met de Fransen kwam de zware strijd om de bergtop ter sprake”, vertelt Kris. “De Fransen vertelden dat ze in 1915 plots belangrijke informatie ontvingen waardoor ze het aanwezige Duitse geschut konden lokaliseren (en vernietigen). Toen begon er bij mij een lichtje te branden.” Samen met studenten van de lerarenopleiding van de hogeschool PXL werkt Kris namelijk specifiek rond het spionagenetwerk en de figuur van Frans Massy.
“Mijn overgrootvader Valère heeft lang geleden nog meegevochten in WOI”, vertelt Pieter Gythiel, student aan PXL. “Toch blijkt de Eerste Wereldoorlog voor vele studenten echt een ver-van-mijn-bed-geschiedenis. In mijn opleiding koos ik voor de erfgoedmodule, omdat ik denk dat lokale verhalen geschiedenislessen wel heel concreet en herkenbaar kunnen maken.”
De Hasseltse coiffeur overleed een goeie maand voor het einde van de Eerste Wereldoorlog in omstandigheden die nog altijd niet helemaal zijn opgehelderd en misschien altijd een mysterie zullen blijven. Zelfmoord, blijft de Duitse versie nadat zij Frans arresteerden op basis van afgedwongen bekentenissen van een ander lid van de spionagegroep. Gewurgd of opgehangen door zijn ondervragers, vermoeden historici, zonder dat ze dit echter zwart op wit kunnen bewijzen.
Het originele gedenkmonument voor Frans Massy, geplaatst na WOI, werd tijdens het tweede grote, Duitse bezoek in de jaren veertig trouwens weggehaald door de bezetter. Onmiddellijk na de bevrijding in 1945 werd dan de huidige gedenksteen geplaatst na één van de eerste beslissingen van het toenmalige Hasseltse stadsbestuur.
Het verhaal van Frans Massy is misschien één van die vele, kleine verhalen die verscholen zitten achter de uitvoerig belichte heroïek van een internationaal conflict, maar is toch de moeite waard om herdacht te worden. Daarom stonden er meer dan veertig mensen, waaronder dus vertegenwoordigers van de Franse legereenheid, op een ijskoude donderdagvoormiddag rond zijn gedenksteen op het oude kerkhof van Hasselt. De live gebrachte ‘Last Post’ paste trouwens perfect in dat plaatje.
“Vanuit militair perspectief is er over de bezettingsperiode in Limburg slechts weinig bekend”, reageert Limburgs gedeputeerde van Erfgoed Igor Philtjens. De Provincie Limburg ondersteunt en organiseert sinds 2014 heel wat initiatieven rond ‘Kleine Verhalen in een Groote Oorlog’. “De impact van de bezetting was enorm”, vertelt hij verder. “Vandaar onze keuze om op zoek te gaan naar dergelijke menselijke verhalen, zoals dit over Frans Massy. Telkens opnieuw krijgen we bevestigd hoe belangrijk het is om ons erfgoed over te leveren zodat we onze geschiedenis kennen en kunnen beslissen waar we naartoe willen met onze toekomst.”
Tijdens het schrijven van dit artikel speelt een nummer op de radio met als titel ‘Best kept secret’… Ook zo’n kleine toevalligheid. (ds)
Een overblijfsel van de loopgraven aan de Hartmannswillerkopf. Foto Wikipedia.
Door Zandcee – Eigen werk, CC BY-SA 3.0, Link
